بەرزبوونەوەی نرخی بەشێکی زۆر لە خۆراک، وزە، کانزا و تەنانەت زێڕیش، لە بازاڕە ناوخۆییەکان بۆتە ھەڵاوسانیی ئابووری. ھەڵاوسانیی ئابوریش بە مانای نەمانی کاریگەریی بەھای پارەی وڵاتان دێت، كەمبوونەوە یان نەمانی بەھای پارە لە ھەر وڵاتێكدا، بەواتای بەرزبوونەوەی نرخی ھەموو جۆرە كاڵا پێویستەكانیی ژیان دێت، لەكۆتاییدا دابەزینیی بەھای پارەی ئەو وڵاتە و بەرزبوونەوەیەی نرخی كاڵاكان، دەبێتە ھۆی كەمكردنەوەی توانا و ھێزی كڕین و فرۆشتن بەشێوەیەكی بەرچاو لەو ووڵاتەدا.
سەبارەت بە خۆراکی هاوردەکراو، کە بازرگانان لە ترسی هەڵاوسانی نرخی دۆلار کاڵای زۆر هاوردە ناکەن و هەروەها زۆرینەی ئەو کاڵایانەی کە لە فرۆشگا بازرگانییەكان هەن، ئەمە دەبێتە هۆی کەمیی ئەو کەرەستانە و گرانبوونی نرخەکانیان. شایانی باسە، بەرزبوونەوەی نرخەکان تەنها لە خۆراکە هاوردەکراوەکاندا نیە، بەڵکو لەوە تێپەڕیوە بۆ کەرەستەی بەرهەمی ناوخۆیی وەک ماسی، مریشک، هێلکە و سەوزە، کە بۆتە تێكچونی هاوسەنگیی نێوان (عرض و طلب)، ئەمەش بە مانای تێكچوونی نێوان بەرھەم ھێنەر و ھاوردەكار و بەكارھێنەر دێت، واتا ئەم قەیرانە داراییە یەكەم دەرھاویشتەی نەگەتیڤی كۆمەڵایەتیی نێوان چین و توێژە جیاوازەكانی ئەو كۆمەڵگەیە بریتی دەبێت لە (پچڕاندنی پەیوەندیی دارایی نێوان ئەو دوو توێژە سەرەكییەی ئەو كۆمەڵگایە، كە توانا ئابوورییەكانی ئەو وڵاتەیان راگرتووە، ئەویش ھەمووی بەھۆی نەمان یان كەمبوونەوەی پارەی پێویست لە وڵاتەكەدا. لە دوای ھاتنی تیرۆریستانی داعش بۆ عێراق و کۆنتڕۆڵکردنی دەیان ناوچە و شوێنی ستراتیژی و فشارێکی گەورەی ئابووریی لەسەر عێراق و دواتریش خەرجکردنی ملیۆنان دۆلار لە خەرجی دابینکردنی جەنگ و پێداویستییەکانی ئەو شەڕە و ھەروەھا نەمانی دامەزراندن و بێکار مانەوەی ملیۆنان ھاوڵاتیی لە شارەکانی عێراق، دوایین ئاڵنگارییش بەرزبوونەوەی بەھای دۆلار بوو بەرامبەر دیناری عێراقیی كە بەتەواوەتی کاریگەریی نەرێنی خستە سەر بازاڕەکانی عێراق.
کاریگەرییەکان چین؟
ا- دابەزینی توانای كڕینی خواردن و خواردنەوە پێویست و گرنگەكانی ژیان.
ب- دابەزینی توانای کڕینی دەرمان و كەلوپەلە پێویستەكانی تر بۆ راگرتنی باری تەندروستیی تاك.
ج – دابەزینی توانای ئابووری خێزان بۆ دانانی منداڵەكانیان لە دایەنگە، باخچەی ساوایان و قوتابخانە.
د- دابەزینی توانای دەستەبەركردنی خەرجییەكانی مانگانەی وەكو كرێی خانوو و خەرجیی تر تا رادەی نەمان.
ھ- دابەزینی توانای گێڕانی بۆنە و كۆبوونەوە كۆمەڵایەتییەكان، و پرۆسەی هاوسەرگیریی و زیادبوونی رێژەی تەڵاق وەک لە راپۆرتی دەسەڵاتیی دادوەری عێراق هاتووە کە تەنیا لە ماوەی یەک مانگی رابردوودا لە عێراق زیاتر لە 5200 حاڵەتیی جیابوونەوە تۆمارکراوە، کە بەشێکی زۆری بۆ هۆکاری دارایی دەگەرێتەوە.
وەزارەتی پلاندانانی عێراق ڕایگەیاند، هەڵاوسانیی مانگانە بۆ 0.9% زیادی کردووە و رێژەی ساڵانەش 5.3% زیادی کردووە، و فەرمانگەی ناوەندیی ئامارەکانی وەزارەتی ناوبراو لە بەیاننامەیەکدا دەڵێت: رێژەی هەڵئاوسان بۆ مانگی کانوونی دووەمی 2022 بە بەراورد بە مانگی 12ی ساڵی 2021 لە سەدا 0.9 زیادی کردووە بە هۆی 7.5% زیادبوون لە بەشی ماسیی، 3.4% زیادبوون لە سەوزەوات، نان 0.9%، گرووپی چەوری و رۆن 0.3% و گرووپی گۆشت 0.1%. ھەڵاوسان لە بەشی خانووبەرە 2.7% زیادی کردووە بەهۆی بەرزبوونەوەی 15.2% کارەبا و ئاو و هەروەها بەشی خزمەتگوزارییەکان. ڕێژەی ئەم ھەموو بەرزییانە توانای كڕینی خودی تاك خۆی و دابەزینی توانای پێدانی فاكتەرە خزمەتگوزارییەكانی ھەموو ئەو وەزارەتانەی كە حكومەت بێ جیاوازیی دایمەزراندوون بۆ پێدانی خزمەتگوزارییەكان بە تاكی ئەو كۆمەڵگایە بۆ دەستەبەركردنی ژیانێكی ئاسوودە، ھەر ھەمووی بە واتای دابەزین تا رادەی نەمان و داڕمان و لەناوچوونی ئەو ھەموو فاكتەرە پۆزەتیڤە خۆیی و حكومییانە دێت كە پایەی كۆمەڵایەتی، دەروونی، تەندروستی، پەروەردەیی و ئابورییەكان و تەنانەت ئاسایشی تاكی ئەو كۆمەڵگایەی لەسەر بونیات نراوە، ئەم داڕمان و لە ناوچوونانەش ھۆكاری سەرەكین بۆ دروستبوونی نەوەیەك و یان چەند نەوەیەكی نا دروست و نا تەندروست و تێکچوونی شیرازەی کۆمەڵایەتیی لەو كۆمەڵگایەدا.